پیچیدگی اقتصادی و راستا توسعه
به گزارش سفر به مالزی، به منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقه مندان با مفاهیم اقتصادی و به کارگیری صحیح این موارد در تحلیل های اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان اقتصاد به زبان ساده در معاونت اقتصادی اتاق ایران مطرح شده و توسط مرکز پژوهش های اتاق ایران به اجرا درآمده است. در شماره چهل وششم این مجموعه، به موضوع پیچیدگی اقتصادی پرداخته شده است.
در این گزارش با تشریح مفهوم پیچیدگی مالی آمده است: پیچیدگی مالی مفهومی است که امروزه برای بیان میزان توانایی کشورها در تولید کالاهای پیچیده از طریق فراهم کردن ساختارهای مناسب برای تعامل افراد در راستای تجمیع دانش های پراکنده و متنوع و نیز کاربردی کردن آن به کار می رود. به عبارتی دیگر، پیچیدگی مالی دلالت بر دانش و مهارت انباشت شده در یک جامعه دارد که از طریق محصولات تولیدشده در آن جامعه نشان داده می شود. منظور از دانش در این رویکرد همان دانش آشکار یا صریح است که می توان آن را با استفاده از مراکز آموزشی مانند دانشگاه ها اندازه گیری کرد. درحالی که مهارت، دانش ضمنی و نهفته در لایه های مختلف اقتصاد است و اندازه گیری آن سخت است.
پیچیدگی یک اقتصاد به کثرت میزان دانش مفیدی که در آن کشور انباشت شده، بستگی دارد. برای وجود یک جامعه پیچیده و نیز ادامه بقای آن، مردمی که درباره طراحی، بازاریابی، تأمین مالی، فناوری، مدیریت منابع انسانی و حقوق تجاری و ... دانش دارند باید قادر به تعامل با یکدیگر و آمیختن دانش خود در راستای تولید محصولات باشند. این محصولات نمی توانند در کشورهایی تولید شوند که بعضی از این مجموعه قابلیت ها را ندارند.
به این ترتیب اقتصادهای پیچیده، اقتصادهایی هستند که قادرند حجم زیادی از دانش و مهارت مرتبط را در قالب شبکه-های وسیعی از افراد تجمیع کرده و مجموعه ای متنوع از کالاهای دانش بر را تولید کنند. این در حالی است که اقتصادهای با پیچیدگی کم، دارای انباشت ضعیفی از دانـش و مهارت بـوده و دارای تنوع محصولات تولیدی کمتری هستند؛ به طوری که محصولات کمتر و ساده تری تولید می کنند که نیازمند شبکه های کوچک تر برای تعامل و تبادل است.
درنهایت می توان گفت پیچیدگی مالی، روشی است که ما را از آنچه یک کشور می سازد به آنچه یک کشور می داند رهنمون می نماید، زیرا اگر ساخت یک محصول نیازمند نوع خاصی از ترکیب دانش باشد، آنگاه کشورهایی که این محصول را تولید می کنند، تداعی گر در اختیار داشتن دانش موردنیاز برای تولید آن می باشند.
اهمیت دست یافتن به یک اقتصاد پیچیده
در طول دو قرن اخیر میزان دانش مفید و مولد در دنیا به طور فزاینده ای افزایش یافته است. این افزایش نه یک پدیده فردی بلکه یک حرکت عظیم مبتنی بر تلاش و اراده جمعی بوده است؛ اما این افزایش دانش مدرن، یک مسئله دنیای نیست؛ بلکه فقط در بعضی از کشورها رخ داده و بیش از نیمی از کشورهای دنیا شامل آن نمی شوند. در کشورهایی که این اتفاق رخ داده، نه تنها میزان رفاه و استانداردهای زندگی افزایش یافته بلکه این کشورها پیروز به تثبیت و تضمین نقش مؤثر خود در عرصه بین المللی و سیاست دنیای نیز شده اند.
به این ترتیب می توان گفت هر چه سبد صادراتی کشوری متنوع تر و البته دربردارنده کالاهای پیچیده تری باشد، آن کشور از قدرت بیشتری در عرصه تعاملات مالی بین المللی برخوردار و به تعبیری بهتر، ازلحاظ مالی مقاوم تر خواهد بود. این در حالی است که یک اقتصاد تک محصولی و وابسته علاوه بر اینکه اقتصاد کشور را به شدت آسیب پذیر می نماید، زمینه دخالت، سلطه و تحکم سایر کشورها در امور داخلی آن کشور را نیز فراهم می نماید.
شاخص پیچیدگی مالی
پیچیدگی مالی با استفاده از شاخصی تحت عنوان شاخص پیچیدگی مالی (ECI) به اندازه گیری دانش مولد موجود در یک اقتصاد می پردازد. در محاسبه این شاخص از داده های دنیای صادرات استفاده می شود، این شاخص مقیاسی نسبی است و عددی بین 3+ و 3- است. کشورها و محصولات پیچیده عدد مثبت بالاتری را به خود اختصاص خواهند داد و بالعکس شاخص پیچیدگی کشورها و محصولات با پیچیدگی پایین، اعداد منفی بیشتری خواهد بود.
در محاسبه شاخص پیچیدگی مالی از دو مفهوم تنوع و فراگیری استفاده می شود. به این ترتیب که حجم دانشی که یک کشور در اختیار دارد، در تنوع و فراگیری محصولات تولیدی آن کشور تجلی می یابد. کشورهایی که افراد یا سازمان های آنها دانش کاربردی بیشتری در اختیار دارند، از این امکان بهره مند هستند که مجموعه متنوع تری از کالاها را تولید کنند. محصولاتی هم که نیازمند حجم زیادی از دانش هستند در جاهای محدودی که تمام ملزومات دانش در دسترس باشد، تولید می شوند؛ بنابراین، فراگیری به عنوان تعداد کشورهایی که یک محصول را تولید می کنند تعریف می شود. ازاین رو، اقتصادهایی که محصولات متنوع تر با فراگیری کمتر را تولید می کنند، اقتصادهای پیچیده تری هستند.
به عنوان مثال، بررسی تولیدات سه کشور هلند، آرژانتین و غنا نشان می دهد کشور هلند با تولید 5 محصول، از بیشترین تنوع در تولید برخوردار است درحالی که این رقم در آرژانتین 3 و در غنا فقط یک محصول است. همچنین در هلند محصولاتی با فراگیری کمتر همچون دستگاه اشعه ایکس و دارو تولید می شود که دو کشور دیگر قادر به تولید آن ها نمی باشند، ازاین رو، گفته می شود اقتصاد هلند نسبت به دو کشور دیگر پیچیده تر است. بر اساس همین منطق باید گفت که اقتصاد آرژانتین نیز پیچیده تر از اقتصاد غنا است.
تولیدات سه کشور هلند، آرژانتین و غنا
چهل و ششمین شماره بروشور اقتصاد به زبان ساده با موضوع پیچیدگی مالیرا از اینجا مشاهده کنید.
منبع: اتاق بازرگانی ایران