فرهنگستان با واژه های مردم چه کار می نماید؟ - سفر به مالزی

معاون گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفت وگو با خبرنگاران، درباره واژه گزینی مردمی و بعلاوه تأثیر اهل زبان بر ماندگاری واژه ها اظهار کرد: دو دسته واژه وجود دارد؛ یک دسته واژه های تخصصی است و دسته دیگر نیز واژه های عمومی، مثل: جگرکی، سگ دست و ... مردم این ها را ساخته اند چرا که فکر شان همواره فعال است. وقتی با فناوری ها و پدیده های نو روبرو می شوند، ممکن است خودشان برای آن ها واژه بسازند. در حال حاضر البته با وجود هجوم واژه های بیگانه، و تحت تاثیر زبان انگلیسی، واژه های انگلیسی را تغییر صورت می دهند و حتی به شکل دیگری به کار می برند.

او سپس با بیان این که مسلما مردم در واژه گزینی مردمی بیش از هر کسی نقش دارند، اضافه کرد: فرهنگستان در وهله اول، واژه های مردمی را معادل گزینی نمی نماید. ما برای واژه هایی که قرار است وارد زبان عموم گردد، معادل گزینی می کنیم که خیلی وقت ها آن واژه ها را هم از مردم می گیریم. مثلا زمانی که می خواستیم واژه سلفی را آنالیز کنیم، دیدیم مردم برای آن خودعکس را به کار برده اند و از طرفی صداوسیما هم به آن خویش انداز گفته است. با این حال، فرهنگستان احساس کرد آن چه مردم ساختند ممکن است توجیه دستوری خیلی قوی نداشته باشد، چون خودعکس از یک جمله می آید اما به هر حال مردم آن را به کار بردند و بیش از هر چیز دیگری در فکر شان است، در حالی که خویش انداز اقبال چندانی نداشته و حتی مردم آن را مسخره می کردند. بنابراین، اگر مردم در حوزه واژه های عمومی، واژه ای ساخته باشند که متناسب باشد و بعدا اشکالاتی ایجاد نکند و خوشه واژه ای در حوزه تخصصی برای آن نداشته باشیم، فرهنگستان از همان استفاده می نماید. اما اگر خوشه واژه داشته باشد، فرهنگستان دیگر به این که چه واژه ای ساختند، کاری ندارد. ساختار واژه را آنالیز می نماید و متناسب با ساختار و خوشه واژه ای که دارد، برای آن معادل گزینی می نماید.

نسرین پرویزی در ادامه و با اشاره به این که خیلی وقت ها ذوق مردم به معادل سازی برای واژه ها یاری می نماید، گفت: در بعضی از موارد هم مردم درمورد واژه های ما اظهارنظر می نمایند؛ منتها مشکل واژه گزینی مردمی این است که مردم سعی می نمایند این واژه ها خوش آوا، خوش لحن و زیبا باشند که این زیبایی خیلی وقت ها دقت علمی را کم می نماید؛ نمی توان برای هر واژه ای، بدون در نظر گرفتن ساختار واژه بیگانه یا ساختار مفهوم آن، فقط یک واژه زیبا ساخت.

او در شرح بیشتر بیان نمود: بنابراین ممکن است مردم لفظ زیبایی بسازند اما فرهنگستان احساس کند که آن واژه به خوشه واژه راه نمی دهد و دقت علمی هم ندارد، بنابراین آن را عوض کند. اما در جایی هم که در حوزه عمومی خوش ذوقی به خرج داده اند، از آن ها استفاده می نماید.

معاون گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بعلاوه با بیان این که نقش مردم در رواج واژه های فرهنگستان بسیار زیاد است، گفت: اصرارمان بر این است که رسانه ها، هم مطبوعات و هم صداوسیما واژه های ما را به کار ببرند تا مردم کم کم با آن ها آشنا شوند چون وقتی واژه ها به کار نروند، مردم هم آن ها را نمی شنوند و بعد گفته می گردد که واژه جا نیفتاد. در حالی که تا زمانی که واژه به کار نرود، جا نمی افتد. بنابراین، واژه باید به کار برود تا مردم با آن آشنا شوند، اگر احیانا واژه آن قدر بد باشد که مردم نتوانند از آن استقبال و استفاده نمایند، بنابراین فرهنگستان تصمیم می گیرد واژه را عوض کند. حتی اگر ببیند که صداوسیما و مطبوعات آن واژه را به کار می برند ولی مردم کمتر آن را به کار می برند، به این فکر می افتد که آن را آنالیز مجدد کند ولی غالبا اگر واژه ای به وسیله رسانه ها به کار برود، در میان مردم هم جا می افتد. نقش رسانه ها در این که مردم چگونه با واژه های ما روبرو شوند، خیلی مهم است.

پرویزی در مورد سابقه واژه گزینی مردمی نیز به این که از وقتی مردم زبان داشته اند، واژه گزینی را شروع نموده اند، اشاره و بیان نمود: نمی توان گفت برای تمام ابزارهایی که داریم، فرهنگستان واژه ساخته است. برای نمونه: سگ دست و شغال دست که اصلا ربطی به فرهنگستان ها ندارد و مردم آن ها را ساخته اند و احتیاجی هم نیست که فرهنگستان آن ها را عوض کند.

او در انتها با اشاره به شباهت شیوه فرهنگستان به شیوه مردم در بعضی واژه سازی ها گفت: خیلی وقت ها مردم واژه ساختند و به کار بردند. لزوما احتیاج نیست فرهنگستان ها باشند تا مردم واژه گزینی نمایند. مثلا فعل بسیط خیلی سال است که در زبان فارسی کم شده و فعل مرکب جای آن را گرفته، زمانی می گفتیم گریستند و حالا می گوییم گریه کردند. اما مردم با قیاس با واژه های قبلی شوتیدن و تویپدن را ساختند و ما به همان قیاس در زبان فارسی از آن ها استفاده می کنیم. و به قیاس با ساختارهای زبان فارسی در گذشته (مثل جنگیدن و قطبیدن)، فعل بسیط می سازیم. فرهنگستان هم به عنوان مصدر برساخته از آن ها استفاده می نماید.